Beperking van vrijheid

Context en aanleiding
VVD-leider Dilan Yesilgöz stelde tijdens een partijbijeenkomst dat geloof zich moet aanpassen aan onze vrije samenleving. Ze benadrukte dat andere levensbeschouwingen welkom zijn in een liberaal land, mits ze zich schikken naar de fundamentele gedeelde waarden en met een duidelijke scheiding tussen kerk en staat VVD.
Deze uitspraken veroorzaakten opschudding, ook historisch gezien, omdat de oorspronkelijke betekenis van scheiding tussen kerk en staat meer gericht was op beperking van staatelijke macht, niet religieuze.

Historisch perspectief
In de middeleeuwen werd in concordaten vooral vastgelegd dat wereldse overheden geen zeggenschap meer hadden over kerkelijke benoemingen; de macht van de staat werd beperkt, maar religie behield haar maatschappelijke basis.
Met de Franse Revolutie veranderde dat fundamenteel: de burger werd als vrij, ‘vrij geboren’, beschouwd en kreeg burgerrechten niet toegekend door de vorst, maar louter op basis van zijn mens-zijn.
Daarbij kwam de legitimiteit van de staat te liggen bij de ‘volkssoevereiniteit’, gebaseerd op een sociaal contract waarin burgers vrijwillig zelfbeschikkingsrechten overdragen aan de staat.

De moderne burger en staatsstructuur
De burger fungeert in moderne democratieën als staatsburger — een ‘citoyen’ — die in principe gelijk is voor de wet, zoals verankerd in bijvoorbeeld artikel 1 van de Nederlandse Grondwet.
Tegelijk is diezelfde burger een concreet individu met eigen kenmerken (zoals beroep, hobby’s, overtuigingen) — een ‘bourgeois’. Hieruit blijkt dat staat en samenleving in de moderne democratie duidelijk gescheiden zijn.

Religie en politiek debat
Binnen het politieke proces worden stemmen van alle burgers gehoord — levensbeschouwelijke overtuigingen zijn daarin inclusief. Religie treedt in het politieke veld niet door staatsmacht, maar via de samenleving en het parlementaire debat.

Yesilgöz’ opmerking dat religie druk uitoefent op het openbare leven werd als voorbeeld genoemd van standpunten die botsen met deze integrale politieke rol.

Artikel 23 en het onderwijsdebat
Yesilgöz heeft kritiek op Artikel 23 van de Grondwet, dat godsdienstvrijheid in het onderwijs garandeert. Ze stelt dat het opvoeden van toekomstige generaties in religieuze ‘hokjes’ via overheidsgeld teruggrijpt naar verzuiling.
Daarbij stelde ze dat de overheid de plicht heeft kinderen te beschermen tegen ‘kwalijke invloeden’.

Juridische en maatschappelijke overwegingen
Wanneer de staat religie beperkt uit naam van ‘neutrale’ beginselen, kan dat de burger terugbrengen naar een afhankelijkheidspositie die vooruitgang vanaf de revoluties van rond 1800 ondermijnt Trouw.

Dit artikel is een samenvatting van:
auteur: Ger Groot
datum: 29 november 2024
website: https://www.trouw.nl/religie-filosofie/beperking-van-vrijheid-waar-ligt-de-grens-in-yesilgoz-liberale-staat~be56b8d1/