Voorbij patriarchaat en feminisme

Voorbij patriarchaat en feminisme
Een noodzakelijke herwaardering van het masculine en feminine

Wat verliezen we als we het verschil tussen masculine en feminine negeren? Dineke van Kooten onderzoekt hoe patriarchale tradities en feministische idealen hebben geleid tot het neutraliseren van deze complementaire krachten. Ze pleit voor een herwaardering van masculine en feminine, die, wanneer gelijkwaardig erkend, relaties, organisaties en geloofsgemeenschappen kunnen verdiepen en verrijken.

Het gemis van verschil én gelijkwaardigheid

In de zoektocht naar gelijkheid tussen mannen en vrouwen is veel bereikt. Toch lijkt iets wezenlijks verloren gegaan: het zicht op de échte verschillen. Niet zelden worden deze verschillen nog gezien door de lens van vooroordelen en stereotypen — als méér of mínder, beter of slechter — waardoor ze niet langer als waardevolle en complementaire krachten worden herkend, maar als bedreigingen of problemen. Het gebruik van verschillen als ‘stok’ in maatschappelijke en persoonlijke discussies heeft geleid tot een collectieve angst om ze te benoemen of te omarmen.

Deze blindheid voor authentieke verschillen zorgt voor verwarring en misverstanden, zowel in relaties, op het werk als in de kerk. Het roept de vraag op: weten we eigenlijk nog wel wat die verschillen precies zijn? Of herkennen we ze vooral vanuit oude vooroordelen? Voor mij persoonlijk werd dit duidelijk tijdens mijn studie en jarenlange reflectie: feminisme leerde mij dat ik gelijk was aan de man en mij daaraan moest aanpassen, maar liet mij achter met het gemis van wie ik werkelijk was als vrouw, en wat mijn unieke waarden en kwaliteiten zijn.

In dit artikel wil ik daarom een pleidooi houden voor een herwaardering van het masculine en feminine, als essentiële en complementaire krachten in ieder mens en in onze relaties. Niet als starre rolpatronen, maar als levendige, elkaar aanvullende principes die, als ze in balans worden gebracht, leiden tot meer harmonie, groei en verbondenheid.

De erfenis van het patriarchaat en het feminisme

Het patriarchaat is een maatschappelijk systeem waarin mannen structureel meer macht en invloed hebben dan vrouwen. Historisch gezien werden rollen en verwachtingen streng vastgelegd: mannen waren de dominante leiders, vrouwen de verzorgers en ondergeschikten. Dit zorgde voor duidelijke maar starre rolverdelingen, die ook de hiërarchie tussen de seksen verankerden.

Feminisme kwam hiertegen in opstand met het fundamentele principe van gelijke rechten en kansen voor mannen en vrouwen. Deze beweging heeft baanbrekende veranderingen gerealiseerd: vrouwen kregen toegang tot onderwijs, arbeid en politieke participatie. Feministische theorieën hebben terecht het machtsmisbruik en de onderdrukking van vrouwen blootgelegd en bestreden.

Toch heeft het streven naar gelijkheid ook geleid tot een nadruk op uniformiteit en het wegnemen van verschillen. Feministische idealen werden soms geïnterpreteerd als het moeten ‘worden als een man’ om gelijkwaardig te zijn. Hierdoor werden traditionele mannelijke en vrouwelijke kwaliteiten vaak genegeerd of afgewezen. Het risico ontstond dat verschillen tussen mannen en vrouwen werden gereduceerd tot stereotypen of zelfs ontkend, in plaats van gewaardeerd als complementair.

Het onderdrukken van deze verschillen leidt vaak tot verwarring en spanningen. Vrouwen kunnen daardoor de neiging krijgen om dominanter te worden of zich op een manier te uiten die als ‘zeurderig’ of ‘struisvogelachtig’ wordt bestempeld. Mannen kunnen juist terughoudender, onzekerder of zelfs emotioneel verdwaasd raken, met het gevaar dat zij niet meer helder durven of kunnen zijn in hun mannelijkheid. Dit schept nieuwe problemen in relaties, op de werkvloer en binnen gemeenschappen.

Daarom is het essentieel om feminisme en patriarchale tradities te overstijgen en een nieuwe balans te vinden waarin gelijkwaardigheid samengaat met het erkennen van wezenlijke verschillen – niet als beperking, maar als bron van kracht en verbinding.

Wat is het masculine en feminine?

De termen masculine en feminine verwijzen niet alleen naar biologische verschillen tussen mannen en vrouwen, maar ook naar kwaliteiten, energieën en manieren van zijn die in ieder mens aanwezig zijn. Deze principes zijn niet exclusief mannelijk of vrouwelijk, maar vormen complementaire polen binnen onszelf en onze relaties. Om deze kwaliteiten echt te herkennen en waarderen, is het belangrijk ze in de praktijk te leren zien en ervaren—bij voorkeur eerst via vader en moeder, dan in partnerrelaties, en uiteindelijk in onszelf.

Biologisch gezien verschillen mannen en vrouwen, en deze verschillen leggen het fundament voor unieke kwaliteiten. Filosofisch belichaamt het masculine de kracht van geven, richten en scheppen van orde — een daadkrachtige energie die voortstuwt, grenzen stelt en beweging initieert. Het feminine vertegenwoordigt het vermogen te ontvangen, openen en verbinden — een verzorgende kracht die voedt en laat groeien.
Deze kwaliteiten zijn geworteld in ons lichaam en onze ziel. Het erkennen en waarderen van deze polariteit is cruciaal om de complementariteit tussen mannen en vrouwen te begrijpen. Het negeren ervan ontneemt ons de rijkdom die ontstaat als masculine en feminine in harmonie samenkomen.

Psychologisch verschillen mannen en vrouwen in denken en voelen. Mannen communiceren vaak via het ordenen en overbrengen van informatie; vrouwen zoeken verbinding en spreken meer vanuit gevoel. Deze verschillen beïnvloeden hoe we relaties vormgeven.
Toch is dit onderscheid niet zwart-wit. Iedere man en vrouw draagt een unieke mix van deze kwaliteiten. We kennen mannen met sterke vrouwelijke eigenschappen en vrouwen met uitgesproken mannelijke kenmerken. Bewustwording en integratie van deze innerlijke mix verminderen misverstanden en creëren ruimte voor echte complementariteit.

In relaties brengt het masculine richting, structuur en daadkracht, terwijl het feminine openheid, liefdevolle aandacht en ontvankelijkheid geeft. Liefde is een spirituele weg waarin geven en ontvangen voortdurend in balans zijn. Het leren ontvangen, vaak een vrouwelijke kracht, is minstens zo essentieel als het leren geven, de kern van het masculine. In geven ligt ontvangen besloten, en in ontvangen schuilt geven. Deze wisselwerking maakt wederkerigheid en gelijkwaardigheid zichtbaar.
Ook in seksualiteit spelen deze energieën een diepe rol. Wanneer masculine en feminine in balans zijn, ontstaat een dynamiek die relaties verdiept en seksualiteit verheft tot iets heiligs.

Praktisch vertaalt dit zich in communicatie en behoeften: de ene kant verlangt helderheid, doelgerichtheid en oplossingsgerichtheid; de andere zoekt emotionele diepgang en verbinding. Mannen staan open voor waardering en aanmoediging; vrouwen voor bevestiging en geruststelling. Door deze verschillen te waarderen ontstaat ruimte voor groei en harmonie, waardoor beide partners opbloeien.
Zo wordt de relatie een oefentuin waarin het leren omgaan met verschillen niet alleen partners verrijkt, maar ook zijn vruchten afwerpt in werk en kerk.

Het erkennen en waarderen van het masculine en feminine gaat niet om het ontkennen van wezenlijke verschillen tussen mannen en vrouwen, noch om het verzwakken ervan. Deze krachten zijn diep verankerd in wie we zijn en bepalen onze relatie tot onszelf en anderen. Door ze helder te onderscheiden en in balans te brengen, versterken we onze persoonlijke groei en dragen we bij aan gemeenschappen waar gelijkwaardigheid en liefdevolle complementariteit centraal staan.

Herwaardering in relaties, werk en kerk

De dynamiek tussen het masculine en feminine vormt de kern van diepe en vervullende relaties. Bij ware intimiteit gaat het om de harmonieuze dans tussen geven en ontvangen, actie en overgave, richting en openheid. Deze complementariteit zorgt voor groei, heling en verdieping — niet alleen op persoonlijk niveau, maar ook binnen families, organisaties en gemeenschappen.

In partnerrelaties betekent het herwaarderen van masculine en feminine dat we niet streven naar gelijkheid als nivellering, maar naar gelijkwaardigheid in verschil. Het erkennen van elkaars unieke kwaliteiten en behoeften creëert een veilige ruimte waarin beide partners kunnen floreren. Het gaat niet om wie gelijk heeft, maar om hoe elkaars energieën elkaar aanvullen en versterken. Dit inzicht maakt het mogelijk conflicten niet als strijd maar als uitnodiging tot groei te zien.

In mijn werk als coach van familiebedrijven zie ik dagelijks hoe dit principe zich vertaalt in de praktijk. Familiebedrijven floreren het best als de verschillende kwaliteiten van mannen en vrouwen worden erkend en benut. Het masculine brengt structuur, visie en besluitvaardigheid, terwijl het feminine zorgt voor betrokkenheid, zorg en verbondenheid. Wanneer deze krachten niet op waarde worden geschat, ontstaan spanningen, misverstanden en stagnatie. De kunst is om beide energieën in balans te brengen, zodat leiderschap niet kil wordt en zorgzaamheid niet verstikkend.

Ook in bredere organisaties geldt dat het negeren van mannelijke en vrouwelijke kwaliteiten tot inefficiëntie en frustratie leidt. Een organisatie die alleen stuurt op rationele doelstellingen (masculine) zonder oog voor emotie, samenwerking en intuïtie (feminine), mist de vitaliteit en creativiteit die nodig zijn voor duurzame groei. Andersom leidt een organisatie die alleen op zachte waarden leunt soms tot gebrek aan richting en daadkracht. Het combineren van deze energieën maakt organisaties levendig, adaptief en toekomstbestendig.

De kerk staat ook voor de uitdaging om het masculine en feminine in balans te brengen. Traditioneel zijn de rollen vaak strak gescheiden, waarbij mannen domineren in leiderschap en vrouwen meer ondersteunend zijn. Dit patroon loopt het risico ongelijkheid te bestendigen of vrouwen te beperken. Tegelijkertijd moet er gewaakt worden voor nivellering die de verschillen wegneemt en daarmee de diversiteit aan gaven en roeping ondermijnt. De herwaardering van masculine en feminine binnen de kerk betekent het erkennen van gelijkwaardigheid in verscheidenheid: verschillende gaven, rollen en manieren van dienstbaarheid, die elkaar verrijken en samen een krachtig geheel vormen.

Praktisch zie ik in mijn coaching hoe koppels die deze complementariteit omarmen, niet alleen hun relatie verdiepen maar ook sterker staan in hun maatschappelijke en kerkelijke rollen. Een voorbeeld is een familiebedrijf waar de vrouwelijke directeur meer ruimte kreeg om haar intuïtieve en verbindende kwaliteiten in te zetten, terwijl haar mannelijke broer de strategische koers bepaalde. Deze duidelijke rolverdeling, gebaseerd op kwaliteiten en niet op traditie of verwachtingen, zorgde voor meer harmonie, productiviteit en voldoening.

Ook in kerkelijke gemeenschappen kunnen verschillen in stijl en expressie leiden tot verfrissende samenwerking en wederzijdse versterking, wanneer hier ruimte voor wordt gegeven. Het vraagt moed om starre rolpatronen los te laten en vertrouwen te ontwikkelen in de kracht van complementariteit. Zo viel mij bijvoorbeeld op hoe een vrouwelijke predikant uitblonk in het uitleggen van de gevoelskant van het evangelie, terwijl haar mannelijke collega de context en feiten helder en feitelijk toelichtte. Deze combinatie verrijkte de gemeente en maakte het geloofsverhaal completer en toegankelijker voor een bredere groep.

Kortom, de herwaardering van het masculine en feminine is geen terugkeer naar traditionele rollen, maar een uitnodiging tot een dieper begrip van onze menselijke diversiteit. Het bevordert relaties die niet alleen overleven, maar opbloeien; familiebedrijven en organisaties die flexibel en innovatief zijn; en kerkelijke gemeenschappen die zowel trouw zijn aan traditie als open voor vernieuwing. Het is een weg naar meer gelijkwaardigheid, zonder verlies van de unieke kwaliteiten die mannen en vrouwen in zich dragen. Hiermee leggen we een fundament voor een samenleving waarin verschil niet verdeelt, maar verbindt. Waar men niet bang is voor polariteit, omdat men weet om te gaan met verschillen in gelijkwaardigheid.

Conclusie: Naar een nieuwe balans

Het erkennen en herwaarderen van het masculine en feminine is essentieel voor het herstel van een diepe en levende gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen. Juist omdat het zicht op de verschillen lange tijd verloren is gegaan — vaak doordat deze als stok werden gebruikt in conflicten en machtsstrijd — zijn we bang geworden voor die verschillen en hebben we daarmee een belangrijke kracht verloren. Deze angst voor het verschil heeft ons afgesloten van een rijkdom aan energieën die essentieel zijn voor balans en groei.

Toch zijn deze krachten geen obstakel, maar juist de bron van complementariteit die relaties, organisaties en gemeenschappen kan verrijken en versterken. Door voorbij oude tegenstellingen te denken, openen we de weg naar een vruchtbaar spanningsveld waarin verschillen niet verdeeldheid scheppen, maar samen groei en verbondenheid stimuleren.

Deze herwaardering vraagt moed en bewustzijn: moed om traditionele denkpatronen los te laten en het onbekende te omarmen, en bewustzijn om de unieke kwaliteiten van het masculine en feminine in onszelf en elkaar te herkennen en te waarderen. Alleen door deze angsten onder ogen te zien en het verlies van verbinding met onze eigen en elkaars essentie te erkennen, kunnen we heling en verdieping ervaren.

In het evenwicht tussen geven en ontvangen, richten en verbinden, ontstaat ruimte voor nieuwe vormen van samenwerken, liefhebben en geloven die recht doen aan wie we werkelijk zijn. Ik nodig u uit om deze balans verder te verkennen en actief vorm te geven, zowel in uw persoonlijke relaties als in de bredere context van werk en kerk. Alleen zo kunnen we gezamenlijk bouwen aan een samenleving waarin gelijkwaardigheid en complementariteit hand in hand gaan, en waarin het volledige mens-zijn, met al zijn rijkdom en diversiteit, tot bloei komt.

auteur: Dineke van Kooten MSc Maa (1963) is politicoloog en organisatiecoach. Ze verdiept zich al jaren in psychologische en theologische vraagstukken rond mens-zijn, relaties, man-vrouwverschillen en zingeving. In haar werk als executive coach begeleidt zij relaties, familiebedrijven en hoogbegaafden. Ze is auteur van o.a. ‘De fik erin. Op weg naar een vurige relatie‘. Op haar website www.dinekevankooten.nl staan artikelen en podcast over dit onderwerpen.