Film: Smoke Sauna Sisterhood
Deze documentaire speelt op je zintuigen, brengt je in een diepe ontspanning. Als kijker ben je onderdeel van de groep Estse vrouwen, die in de stomend hete sauna verhalen met elkaar uitwisselen. Het zijn verhalen over vrouwelijkheid, solidariteit, het zijn intieme en luchtige verhalen. De Finse rooksauna’s zijn van oudsher een plek waar je zowel je lichaam als je geest kun reinigen. Regisseur Anna Hints legt dit treffend vast en toont hiermee de kwetsbaarheid en speelsheid van het vrouw-zijn.
Smoke Sauna Sisterhood beweegt zich door de seizoenen terwijl de lichamen samenkomen en zweet, water en tranen met elkaar versmelten. De achtergrond van het veranderende bos en de afwisseling van de drukkende hitte van de gesprekken met de verfrissende stiltes van de omgeving, maken Hints eerste langere film een cinematografisch genot om naar te kijken. De film ging dit jaar op het Sundance Film Festival in premiere en won daar meteen de World Cinema-Documentary regieprijs.
Weinig plekken op de wereld nodigen meer uit tot het tonen van kwetsbaarheid dan de sauna. Zowel letterlijk als figuurlijk geven de vrouwen in deze intieme documentaire zich bloot, op een afgelegen plek in de vrieskou, ergens in Estland, waar de rooksauna sinds enige tijd deel uitmaakt van Unesco’s immaterieel cultureel erfgoed.
De camera lijkt deel uit te maken van de groep en registreert respectvol en liefdevol de vrouwen die vertellen over – en luisteren naar – zowel mooie als traumatiserende ervaringen. De doodgeboorte van een kind, seksueel misbruik, coming-out, huiselijk geweld, ziekte en herstel, alles komt voorbij. De enorme heling van het wassen, scrubben, insmeren, afspoelen, dansen, huilen, kreunen, zingen, zwemmen en spelen, wordt zichtbaar en ervaarbaar.
De warme close-ups in de hete ruimte worden afgewisseld met wijdere shots als de vrouwen naakt door de sneeuw rennen, het vuur aanjagen, muziek spelen en varkensvlees roken. Een oude vrouw vertelt tussendoor over de seksistische tradities uit haar tijd, die in schril contrast staan met het overweldigende gevoel van steun en kracht dat de vrouwen in hun veilige, therapeutische sauna ervaren.
Om stil van te worden
Pauline Kleijer bespreekt op 29 november 2023 de film in de Volkskrant met vijf sterren
website: https://www.volkskrant.nl/films/de-gaandeweg-steeds-openhartiger-vertelde-verhalen-in-smoke-sauna-sisterhood-zijn-soms-om-stil-van-te-worden~b022d283/
De Estse documentaire Smoke Sauna Sisterhood, geregisseerd door Anna Hints, speelt zich af in een traditionele rooksauna in Võrumaa, een regio in het zuidoosten van Estland. Deze saunacultuur, die zelfs is opgenomen op de Werelderfgoedlijst van Unesco, is uniek doordat er in de sauna ook vlees wordt gerookt en de rook blijft circuleren door het ontbreken van een schoorsteen. De zintuiglijke elementen van rook, stoom en zweet vormen dan ook het visuele fundament van de film.
De film volgt een groep vrouwen die samenkomt in het houten saunahuisje om zich fysiek én emotioneel te reinigen. Wat begint als luchtige gesprekken ontwikkelt zich al snel tot een serie diepgaande, openhartige gesprekken over ingrijpende ervaringen zoals borstkanker, een doodgeboren kind en seksueel geweld. Daarnaast worden meer alledaagse, maar eveneens beladen onderwerpen aangesneden, zoals de worsteling met het eigen lichaam.
Het motto van de documentaire, “Zweet de pijn eruit”, weerspiegelt de functie van het ritueel als een vorm van collectieve therapie. Door in de beslotenheid van de sauna openlijk te spreken, ontstaat er ruimte voor kwetsbaarheid en heling.
Ondanks de fysieke beperkingen van de sauna – benauwdheid, hitte en krapte – koos de regisseur ervoor daadwerkelijk in de sauna te filmen, wat essentieel bleek om de authentieke ervaring vast te leggen. De filmcrew werkte met een speciaal hittebestendig scherm om de camera te beschermen.
Het camerawerk valt op door de intieme, haast abstracte manier waarop de lichamen in beeld worden gebracht. Close-ups van zwetende huid, nat haar en dampende lijven domineren. De gezichten van de vrouwen blijven vaak deels verborgen in het schemerdonker, wat bijdraagt aan een gevoel van anonimiteit en universaliteit. Er ontstaat een sfeer waarin het lichaam niet wordt geseksualiseerd of geobjectiveerd, maar juist als bron van kwetsbaarheid en kracht fungeert.
De documentaire werd internationaal goed ontvangen. Sinds de première op het Sundance Film Festival heeft Smoke Sauna Sisterhood al vijf prijzen gewonnen en werd de film genomineerd voor een European Film Award. De film krijgt lof voor de manier waarop pijnlijke, persoonlijke verhalen op een vanzelfsprekende en integere wijze worden gedeeld, zonder sensatiezucht of dramatische opsmuk. De boodschap is eenvoudig maar krachtig: praten helpt.
Wikipedia schrijft over de film:
Smoke Sauna Sisterhood (Ests: Savvusanna sõsarad, letterlijk ‘Sisters of Savvusanna’) is een documentaire uit 2023, geschreven en geregisseerd door Anna Hints in haar speelfilmdebuut. Het gaat over een groep vrouwen die samenkomen in een rooksauna waar ze het vuil van hun beschaamde en pijnlijke lichamen reinigen. Het werd geselecteerd als de Estse inzending voor de beste internationale speelfilm bij de 96e Academy Awards. Het is een coproductie tussen Estland, Frankrijk en IJsland.
Smoke Sauna Sisterhood beleefde zijn wereldpremière op het Sundance Film Festival 2023 op 22 januari 2023, waar het deelnam aan de World Cinema Documentary Competition en de Directing Award won bij de World Cinema Documentary Competition.
De VPRO gids zegt over deze film:
“Zowel vrouwenlichaam als -ziel krijgt een stevige wasbeurt in deze intieme, louterende documentaire die zich afspeelt in en om een traditionele Estse stoomsauna in een boshut. Terwijl hun lichamen worden bewerkt met stoom, water en bladeren delen de deelneemsters persoonlijke en pijnlijke ervaringen over wat het betekent om in een vrouwenlijf te huizen. Van opvattingen over schoonheid en dienstbaarheid gaat het via dickpics en liefde tot taboes op abortus en mishandeling. Tussendoor wordt er buiten samen gezwommen, gezongen, gelachen en gegeten. Een in nevelen gehulde oude vrouw vertelt over hun voorland. De seizoenen trekken voorbij. Pijn wordt bezworen en de ziel wordt gesterkt.”
Tim Bouwehuis schrijft op de website van FilmTotaal als man een recensie over deze vrouwenfilm:
Op de welbekende Werelderfgoedlijst van UNESCO zijn lang niet alleen tastbare monumenten terug te vinden. Zo kan ook de saunatraditie van de Estse Võro-gemeenschap op een beschermde status rekenen. Voor de vrouwen die in Smoke Sauna Sisterhood een van de bewuste rooksauna’s bezoeken, heeft die toekenning een dubbele betekenis: eenmaal achter gesloten deuren voelen zij zich genoeg geborgen om hun meest persoonlijke verhalen te delen.
De intieme documentaire Smoke Sauna Sisterhood speelt zich bijna volledig af op een handvol vierkante meters. De camera posteert zich zo dicht op de huid dat zelfs de kenmerkend krappe hoekbanken gedeeltelijk aan het zicht onttrokken blijven. Waarschijnlijk oogt het tafereel voor menig buitenstaander verre van comfortabel, en toch is dit precies de setting waarin de bezoekers zich volstrekt veilig voelen.
In de beschermende cocon van de rooksauna praat een groep Estse vrouwen (veelal van middelbare leeftijd) over alles wat het leven mooi of juist ondraaglijk maakt: liefde en eenzaamheid, acceptatie en afwijzing. En uiteindelijk ook veiligheid en gevaar. Naarmate de documentaire verder vordert, wordt de toon serieuzer en de inhoud steeds persoonlijker. Uiteindelijk dwingt het ijzingwekkende misbruikverhaal van een van de vrouwen een bedrukt stilzwijgen af.
Dat de vrouwen naakt zijn terwijl ze hun verhaal delen, maakt hen op een figuurlijke manier extra kwetsbaar. Het is knap dat documentairemaker Anna Hints, die met Smoke Sauna Sisterhood haar langspeeldebuut aflevert, erin slaagt om de (even logische als noodzakelijke) vraag naar de lichamelijke integriteit van de vrouwen op een natuurlijke manier te beantwoorden. De camera ontwijkt de naakte lichaamsdelen geen moment, maar toont ze zonder enige seksuele implicatie.
Die bewering verder onderbouwen is een uitdaging, want een maker heeft nooit vollédig in de hand hoe een beeld overkomt. Toch doet Hints meer dan het halve werk. Haar camerastandpunten leiden zelden af van de manier waarop de vrouwen zich (non-)verbaal uitdrukken, mede omdat er zorgvuldig is gemonteerd. De opvallende, cultuurgebonden muziek lijkt bewust de boventoon te voeren in de spaarzame buitenscènes; binnen is het vaker stil, waardoor alle aandacht daadwerkelijk uitgaat naar wat er inhoudelijk verteld wordt.
Dat de documentaire zo strak is gedoseerd, brengt ook een bescheiden nadeel met zich mee. Hoewel de authenticiteit van de vrouwen en hun verhalen nooit ter discussie staat, missen sommige scènes door de gecontroleerde vorm wel een stukje spontaniteit. Zelfs als in een van de buitenscènes een hondje door het beeld schuifelt, lijkt dat nauwgezet geregisseerd.
Zo beheerst als het eindresultaat aandoet, zo vrij en onbezonnen (op een positieve manier) brengt Hints de traditie van de rooksauna’s over op haar publiek. Op Film Fest Gent opende ze een van de vertoningen met een uitbundig welkomstlied, waarin zelfs de betrokken Nederlandse distributeur nog even (in het Ests!) bedankt werd. De documentaire is een stuk ernstiger van toon, en daarom niet zo aanstekelijk als de memorabele introductie even deed vermoeden. Het maakt de verhalen van de vrouwen er gelukkig niet minder universeel en verstaanbaar om.
Smoke Sauna Sisterhood is eerder empathisch dan volbloedig activistisch, en toch wekt het intieme samenzijn van deze vrouwen meer dan alleen medeleven op. De documentaire kan een confronterende spiegel zijn voor mensen die alle reden hebben om te spreken, maar zelf de veilige ruimte missen om dat te doen. Mogelijk kunnen de verhalen die in de sauna weerklonken zelfs een paar van de stilste luisteraars in beweging brengen.
Smoke Sauna Sisterhood duikt diepgaand in de culturele traditie van de rooksauna’s van Vana-Võromaa in Zuid-Estland (die zijn opgenomen in de lijst van immaterieel cultureel erfgoed van UNESCO) en hoe ze unieke ruimtes zijn voor genezing en gemeenschap. De film is geïnspireerd op de historische rol van de rooksauna’s bij de bevalling, waar vrouwen samenkomen om geheimen te delen en familie en vrienden met elkaar te verbinden om het lichaam en – nog belangrijker – de ziel te reinigen, in een plek van vrede van contemplatie.
Deze documentaire, die een prijs won voor regie op het Sundance Film Festival 2023 (de eerste Estse film die dit deed), legt de essentie van de rooksauna-ervaring vast met meesterlijke cinematografie, die doet denken aan Vermeer en Rembrandt. Hints portretteert op authentieke wijze vrouwen en verdiept zich in thema’s als trauma, genezing en zusterschap. De film eindigt met een runenvers, ‘Thank You Song for Smoke Sauna’, uitgevoerd door regisseur Anna Hints en producer Marianne Ostrat, waarin dankbaarheid wordt uitgedrukt aan de geest van de rooksauna, de vrouwen in de film en iedereen die heeft bijgedragen aan het brengen Rooksauna Zusterschap tot leven. De film is geselecteerd als de kanshebber van Estland voor de Academy Awards van volgend jaar.
“Dit is een film die een weinig bekend aspect van een weinig bekende nationale identiteit vastlegt…de visuele poëzie is schitterend” – (Jonathan Romney, Financial Times)
OVER DE regisieur:
Anna Hints is een Estse filmregisseur met een achtergrond in hedendaagse kunst en experimentele volksmuziek. Als actieve afvalcontainerduiker heeft Hints’ korte documentaire For Tomorrow Paradise Arrivals (2021) de publieke discussie en de groei van nieuwe grassroot-bewegingen tegen voedselverspilling in Estland op gang gebracht. Haar eerste lange documentaire Smoke Sauna Sisterhood ging in première tijdens het Sundance Film Festival World Cinema Documentary Competition-programma in januari 2023, waar ze de prijs voor beste regisseur won. De Europese première van de film was op CPH:DOX, waar hij streed om de NEXT: WAVE AWARD. Hints volgt momenteel een masteropleiding aan de afdeling Drama van de Estse Academie voor Muziek en Theater.
In de rooksauna vertellen vrouwen hun geheimen
In Trouw recenseerde Belinda van de Graafs op DONDERDAG 30 NOVEMBER 2023 de film in: https://www.trouw.nl/cultuur-media/smoke-sauna-sisterhood-in-de-rooksauna-vertellen-vrouwen-hun-geheimen~bdccc2c5/
De documentaire Smoke Sauna Sisterhood, geregisseerd door Anna Hints, is een intiem portret van vrouwelijke verbondenheid binnen een eeuwenoud Ests ritueel: de rooksauna. Dit traditionele gebruik, dat in 2014 werd opgenomen op de Werelderfgoedlijst van Unesco, vormt de kern van de film. De rooksauna is niet alleen een plek voor lichamelijke reiniging, maar ook voor het delen van persoonlijke verhalen, verwerking van trauma’s en emotionele heling.
Hints baseerde de film op haar eigen ervaringen met de rooksauna, waaronder een herinnering aan een sessie met haar grootmoeder die openhartig sprak over het overspel van haar overleden man. Deze vroege ervaring vormde een inspiratiebron voor het filmproject.
Inhoud en aanpak van de documentaire
De film toont een groep vrouwen die samenkomt in een houten saunahuisje, diep in de bossen van Estland. In deze besloten en warme ruimte – met temperaturen die oplopen tot 80 à 90 graden Celsius – delen zij hun meest persoonlijke ervaringen. De onderwerpen variëren van de fysieke aspecten van vrouw-zijn tot ingrijpende levensgebeurtenissen: menstruatie, zwangerschap, abortus, borstkanker, seksuele intimidatie, huiselijk geweld en verkrachting.
Hints benadrukt dat de sfeer in de sauna ruimte biedt voor zowel kwetsbaarheid als kracht. De vrouwen praten vrijuit, maar er is ook ruimte voor stilte, troost en gezamenlijkheid. Het ritueel versterkt een gevoel van veiligheid en gelijkwaardigheid; iedereen is naakt, en uiterlijkheden vallen grotendeels weg. Hints vergelijkt de sauna-ervaring zelfs met het binnentreden van een kosmische baarmoeder: een donkere, warme ruimte waarin herinneringen en emoties loskomen.
Filmtechniek en ethiek
Vanwege de extreme omstandigheden in de rooksauna moest de filmtechniek worden aangepast. De camera werd voorzien van een zelfontworpen koelingssysteem met ijszakken, en ondanks alle voorzorgsmaatregelen sneuvelden er toch enkele lenzen tijdens de opnames. De regisseur zat zelf bij de vrouwen in de sauna om veiligheid en integriteit te waarborgen en regie op een natuurlijke manier te houden.
Bijzonder is de manier waarop naaktheid wordt weergegeven. De beelden zijn bewust niet geseksualiseerd; lichaamsdelen worden vaak abstract of anoniem in beeld gebracht. Veel aandacht is besteed aan het vinden van een visuele filmtaal die recht doet aan de diversiteit van lichamen en de wensen van de deelneemsters. Sommige vrouwen wilden niet met hun gezicht in beeld, anderen hadden daar minder moeite mee. De film toont littekens, huid, rimpels en andere alledaagse fysieke kenmerken, zonder oordeel of schaamte.
Publieksreacties en impact
Smoke Sauna Sisterhood heeft wereldwijd veel losgemaakt. Sinds de film op het Sundance Film Festival werd bekroond met de regieprijs, is Hints met haar werk langs internationale filmfestivals gereisd. Tijdens vertoningen merkt zij dat de film dezelfde emotionele reactie oproept als de sauna zelf. Kijkers worden geraakt, gaan met elkaar in gesprek, delen eigen ervaringen en bouwen verbinding met onbekenden.
Voor Hints zijn deze reacties tekenend voor de kracht van het filmproject. In diverse culturen – zoals die van Japan – blijkt het tonen van kwetsbaarheid niet vanzelfsprekend, wat het effect van de film des te bijzonderder maakt. Ze beschouwt het delen van verhalen, ook via de film, als een vorm van heling.
Meer dan alleen ernst
Hoewel de documentaire veel zware thema’s behandelt, is er ook ruimte voor lichtheid. Er wordt in de film gezongen, gemusiceerd, gelachen en gedanst. Buiten, in het bos, spoelen de vrouwen zich af, maken ze plezier en vieren ze hun lijf. Deze momenten van vreugde dragen net zo bij aan het reinigende effect van het ritueel als de gedeelde pijn.
Persoonlijke betekenis voor de maker
Voor Anna Hints is de rooksauna meer dan slechts een filmisch onderwerp; het is een plek van thuiskomen, zowel letterlijk als emotioneel. Ondanks haar internationale reizen keert ze met Kerstmis altijd terug naar de rooksauna – de plek waar voor haar alles samenkomt: reiniging, rust, herinnering en herstel.
‘Sommige mensen zijn één brok ijs’
Joost Broeren-Huitenga geeft op 29 november 2023 een recensie over deze film
website: https://www.parool.nl/kunst-media/in-documentaire-smoke-sauna-sisterhood-leggen-vrouwen-hun-diepste-leed-bloot-sommige-mensen-zijn-een-brok-ijs~b0c88238/
In haar documentaire Smoke Sauna Sisterhood brengt regisseur Anna Hints een intieme wereld tot leven waarin vrouwen in een Estse rooksauna hun diepste leed delen. De film speelt zich af in een idyllische boshut, waar het eeuwenoude ritueel van de rooksauna plaatsvindt – een traditie die lichaam en ziel reinigt en op de Unescolijst van immaterieel erfgoed staat.
Hints, zelf opgegroeid met de rooksauna, benadrukt dat het filmen draaide om vertrouwen en wederzijdse steun. Ze stelde van tevoren duidelijk dat de gesprekken diepgaand en kwetsbaar zouden zijn, en nam alleen deelneemsters mee die daar ook klaar voor waren. Zo werd een veilige, niet-seksualiserende ruimte gecreëerd waarin vrouwen – naakt en zonder schroom – konden praten over thema’s als vrouw-zijn in een mannenwereld, schoonheidsidealen, miskramen, verwaarlozing en seksueel geweld.
Technisch was het een zware klus om te filmen in de bloedhete, rokerige sauna. De camera moest langzaam worden opgewarmd en kreeg een koelsysteem, terwijl de cameraman speciale handschoenen droeg om het toestel te kunnen bedienen.
Het motief van water speelt een symbolische rol: de film opent met ijs en sluit af met stromend water. Voor Hints symboliseert dit het smelten van innerlijke bevriezing, die trauma’s veroorzaken, door warmte en verbinding.
Hoewel Hints zichzelf vooral als luisteraar zag, kwam ook haar eigen persoonlijke trauma tijdens het filmen naar boven. Voor haar is de rooksauna een plek van moed, kwetsbaarheid en verbinding – waar het delen van leed helend werkt, hoe ongemakkelijk dat soms ook is.
Het is er te klein, donker en vooral te heet om te filmen, waarschuwen collega’s Anna Hints. En hoe krijg je de vrouwen zo op hun gemak dat ze zich niet belemmerd voelen door jou en je cameraploeg? De Estse documentairemaakster is echter vastbesloten: ze wil haar debuutfilm situeren in een rooksauna, waar vrouwen elkaar ontmoeten, verzorgen en aanhoren.
Toen ze elf jaar oud was, overleed haar grootvader, vertelde Hints onlangs in dit interview. Samen met haar oma, tante en nicht ging ze toen naar een rooksauna. Grootmoeder deelde daar dat hij haar jarenlang had bedrogen met een ander. Ze gooide al haar pijn en verdriet eruit, sloot vervolgens vrede met haar overleden echtgenoot en was toen in staat om hem waardig naar zijn laatste rustplaats te begeleiden.
In een sauna, stelde de jonge Anna Hints vast, kun je dus niet alleen het vuil van je lichaam wassen, maar ook je ziel reinigen. Dat is meteen ook het uitgangspunt voor Smoke Sauna Sisterhood (88 min.). De film, waarmee ze begin 2023 een regieprijs won op het Amerikaanse Sundance Film Festival, verbeeldt en verklankt op zinnenprikkelende wijze de rooksaunatraditie van Vana-Võromaa in het Zuidoosten van Estland.
In de beslotenheid van zo’n kleine sauna, ergens in de Estse natuur, kunnen de vrouwen hun diepste zielenroerselen met elkaar delen: (niet) aantrekkelijk zijn voor mannen, ziek worden, alleen blijven, verliefd blijken op een andere vrouw, ouders trotseren, abortussen ondergaan, seksueel geweld overleven, gaan scheiden en afscheid nemen van je kind. Ieder brengt zijn eigen verhaal mee, hoewel sommigen alleen luisteren en bekrachtigen.
Als zusters tonen ze zich aan elkaar. Naakt, kwetsbaar en bezweet brengen de vrouwen hun trauma’s onder woorden, in de hoop ze zo onschadelijk te maken. Hints en haar cameracrew zitten hen intussen ongelooflijk dicht op de huid, al blijven ze zelf verscholen in de duisternis. Rituelen spelen een essentiële rol. Net als bezwerende chants. ‘We zweten alle pijn uit,’ declameren ze bijvoorbeeld, steeds luider. ‘We zweten alle angst uit.’
Tussendoor lopen de vrouwen door de sneeuw naar een wak in een nabijgelegen meertje, waarin ze een ijskoude duik nemen. Of ze genieten juist van de voorjaarszon en zingen bloot, liggend in het gras, ontspannen een lied. Ze vormen een zusterschap – in werkelijkheid overigens bestaande uit zo’n 25 vrouwen, gefilmd in vijf verschillende sauna’s – dat door deze knap gemaakte, bijzonder sfeervolle en zeer intieme documentaire nog eens wordt geheiligd.
Wasbeurt voor de besmeurde vrouwenziel
Op de website van Karin Wolds schrijft zij een recensie van de film voor de Filmkrant:
Stap mee in een Estlandse rooksauna, waar vrouwen traditiegetrouw niet alleen hun lichaam wassen, maar ook hun ziel reinigen en sterken. Deze intieme documentaire maakt de bioscoop tot zweethok waar de besmeurde vrouwenziel een stevige schrobbeurt ondergaat.
Eén keer eerder heb ik meegemaakt dat een documentaire een zo sterke fysieke reactie opriep als Smoke Sauna Sisterhood. Dankzij de fantastische horrordoc Leviathan (2012), over leven en dood aan boord van een visserschip op de Atlantische Oceaan, strompelde ik een decennium terug – ook tijdens IDFA – zeeziek de bioscoop uit.
Dit keer is het de van het Estse platteland afkomstige regisseur Anna Hints die me van slag bracht, met haar documentairedebuut dat de bioscoop niet tot schip maar tot sauna vertimmert. Een Estlandse rooksauna om precies te zijn.
Met vijf vrouwen stapt de kijker een zweetkamer binnen in een idyllisch gelegen boshut bij een meertje, waar kommetjes water op de met een haardvuur verwarmde, gloeiendhete stenen worden gegoten. Een traditie die van generatie op generatie is doorgegeven. Om daar te kunnen filmen viel nog niet mee: de lenzen moesten geleidelijk opwarmen met de sauna, om na zes uur hun maximale hitteniveau te bereiken. De cinematograaf moest handschoenen aan om zich niet aan de metalen behuizing te branden.
Luisterend oor
Op vergelijkbare wijze stijgt de temperatuur tijdens de serie intieme wasbeurten, waarbij de persoonlijke verhalen van steeds dieper uit de ziel lijken te worden losgeweekt. Van meer algemene opmerkingen over vrouw-zijn in een mannenwereld, verwachtingen van familie en door moeders doorgegeven lessen, verschuift de aandacht naar intiemere onderwerpen als een door schoonheidsidealen aangetast zelfbeeld, dienstbaarheid en ontplooiing, de eerste kus van een man of vrouw, dickpics en dromen.
In de laatste fase komen taboes aan bod rond emotionele verwaarlozing, mishandeling, afgebroken zwangerschappen en het bevallen van een doodgeboren kind om uiteindelijk uit te monden in een zeer pijnlijke ontboezeming van – zo bleek pas na lezing van interviews achteraf – de regisseur zelf.
Dat Hints zelf als deelnemer in de sauna plaatsnam is nergens in de film expliciet gemaakt, maar hoe persoonlijk deze louterende documentaire is, voel je aan alles. Tegelijk laat Hints de getuigenissen in de sauna het persoonlijke overstijgen, tot een universeler niveau van herkenbare verhalen over wat het betekent om als ziel met een vrouwenlijf te zijn gezegend. Dat komt omdat we alleen het gezicht zien van de gastvrouw die de sauna runt. Zij stelt soms een vraag, maar vormt vooral het luisterend oor voor de bezoekers. Later in de film is er nog één vrouw die ervoor kiest haar gezicht wel te tonen; niet toevallig gaat haar verhaal over uit de kast komen.
Mystieke dimensie
Van de andere vrouwen zien we alleen delen van hun lijven, dichtbij en vanzelfsprekend. Met haar aanpak respecteert Hints niet alleen de privacy van de deelnemers en de intimiteit van de sauna; het buiten beeld laten van de gezichten heeft als welkom bijeffect dat de afzonderlijke lichamen, stemmen en gedeelde verhalen samen lijken te smelten tot één grote, archetypische vrouwenziel. Een sleutelzin, waar deze film tegen ageert, vat kernachtig samen hoe aan vrouwen toegeschreven kwaliteiten in een stereotiepe mannenmaatschappij worden gekleineerd: “Je liefde laten blijken is zwak.”
Ritme en tijd vormen twee andere belangrijke motieven in de film. De wasbeurten, rustperiodes en gesprekken in de sauna worden regelmatig afgewisseld met een gang naar buiten, de frisse lucht en natuur in: voor een onderdompeling in het bevroren meertje, om te zingen en dansen bij accordeonmuziek, om samen te liggen chillen in het gras. In die pauzes zien we de seizoenen voorbijtrekken; van winter wordt het zomer en herfst. Er wordt gelachen, er is een sneeuwballengevecht, er wordt zelfgerookt spek gegeten.
Ook duikt er buiten een (groot)moeder op, die het spek helpt opbinden en roken. Haar geest keert vervolgens vaker terug, omgeven door digitaal bewerkte rook- en mistslierten, om te vertellen hoe het vroeger ging, hoe haar leven als vrouw was, wat de traditie van de rooksauna behelst, hoe de doden er werden gewassen en hoe die er nu nog steeds worden opgeroepen. Met de shots van klaterende waterspetters en de dampen van de sauna roept Hints zo de historische, mystieke dimensie op van de saunatraditie. Die sfeer wordt ondersteund door etherische klanken op de geluidsband, van de IJslandse muzikant Edvard Egilsson en de elektronische volksmuziek-fusionband Eeter, waarin Hints zingt.
Ritmisch zijn ook de massages en het pijnuitdrijvingsritueel met bosjes samengebonden bladeren, de vrouwenstemmen die afstemmen op eenzelfde toon om een krachtig, bezwerend geluid te uiten: “We zweten al deze angst en pijn uit!” Met haar hyperpersoonlijke film behekst Hints de kijker zo in de beste zin des woords.
