Jolande Withuis – Raadselvader. Kind in de Koude Oorlog

Paul Van der Steen publiceerde op 25 februari 2018 een recensie: website: https://www.trouw.nl/nieuws/jolande-withuis-schets-een-beklemmend-beeld-van-opgroeien-in-een-cpn-gezin~be772cb6/

Een persoonlijk en pijnlijk portret
In Raadselvader probeert historica Jolande Withuis het leven van haar vader, Berry Withuis (1920–2009), te reconstrueren. Berry was een bekende schaakjournalist, verzetsman en prominent lid van de Communistische Partij Nederland (CPN). Tegelijk werpt het boek een beklemmend licht op het opgroeien in een dogmatisch en gesloten communistisch milieu in de Koude Oorlog.

Withuis kiest nadrukkelijk niet voor een traditionele biografie, maar voor een fragmentarisch portret vol persoonlijke reflectie en scherpe observaties over de gevolgen van ideologisch fanatisme op het gezinsleven.

Leven in een communistische ‘sekte’
Het gezin Withuis leefde onder een streng ideologisch regime. Alles werd getoetst aan de partijlijn: taalgebruik, woordkeuze, gedrag. Fout taalgebruik werd moreel veroordeeld; woorden als ‘werkgever’ en ‘werknemer’ golden als bourgeois taal. Zelfs empathie of gevoeligheid werd als zwakte gezien.

De CPN-leden beschouwden zichzelf als de voortzetting van het verzet in een door de Koude Oorlog ‘voortdurend belegerde’ wereld. Het gezin leefde in isolement, en gevoelens of persoonlijke verlangens werden ondergeschikt gemaakt aan ‘de zaak’.

De ongrijpbare vaderfiguur
Berry Withuis is het raadsel in Raadselvader. Hij was charismatisch, intelligent, en toegewijd aan schaken en het communisme, maar tegelijkertijd gesloten, ongrijpbaar en emotioneel afwezig. Jolande worstelt met het gebrek aan antwoorden op essentiële vragen over zijn leven, rol in de oorlog en trauma’s. Ze put uit archiefmateriaal, familieherinneringen en zelfs BVD-dossiers om hem te begrijpen.

De vader die zijn dochter eens vergat mee te nemen van een schaaktoernooi – en dat later als grap vertelde – staat symbool voor zijn prioriteiten: het gezin was ondergeschikt aan ideologie en werk.

Kind zonder veiligheid
Withuis groeide op zonder fundamenteel gevoel van veiligheid. Het gezin moest voortdurend op zijn hoede zijn, in een wereld waarin communisten als vijanden werden beschouwd. Vaderlijke affectie ontbrak – knuffels waren voor de hond – en gevoelens tonen werd al snel als zwakte gezien. De emotionele kilte was structureel.

Toch spaart ze haar vader niet in haar analyse. Ze toont begrip, maar geen medelijden. Haar compassie blijkt vooral in de liefdevolle beschrijving van zijn sterfbed, waarmee ze het boek krachtig afsluit.

Van dogmatiek naar bevrijding
Hoewel Jolande zelf niet werd gedwongen tot lidmaatschap van de CPN, koos ze daar als jongere wél voor. In haar studententijd was ze fanatiek: ze liet haar scripties nalezen door partijredacteuren om geen misstappen te maken. Pas later, toen anderen juist massaal toetraden tot de partij, begon haar twijfel.

Ze vond uiteindelijk een uitweg in het feminisme, waar ze haar politieke idealen opnieuw vormgaf, maar dan zonder de dogmatiek. Ze werd “liberale feminist” en keerde zich tegen het sektarisme waarin ze opgroeide.

De overgang naar een ander wereldbeeld lijkt in het boek abrupt, alsof ze als bij toverslag afstand neemt van haar verleden. De lezer blijft daardoor met vragen zitten over de innerlijke strijd, de paniekaanvallen, de psychologische gevolgen van haar opvoeding en de breuk met haar ouders.

Reflectie op haarzelf en het tijdsbeeld
De ondertitel “Kind in de Koude Oorlog” is veelzeggend. Het boek is niet alleen een portret van haar vader, maar ook een zelfonderzoek. De impact van een jeugd vol ideologisch keurslijf, dogma’s, en morele druk wordt invoelbaar gemaakt – maar blijft in latere levensfasen iets onderbelicht.

Desondanks is Raadselvader een indringende aanklacht tegen systemen (politiek of religieus) die het individu onderdrukken ten behoeve van ‘de zaak’. Withuis’ scherpe observaties, historische kennis en persoonlijke ervaring maken het boek uniek in de Nederlandse herinneringscultuur.

Conclusie: Raadselvader is geen klassieke biografie, maar een gelaagde, persoonlijke en ongemakkelijke zoektocht naar begrip. Jolande Withuis ontrafelt niet alleen het mysterie van haar vader, maar stelt ook fundamentele vragen over loyaliteit, ideologie, opvoeding en innerlijke vrijheid. Ze confronteert het verleden met helderheid én emotionele intelligentie.

“De communistische strijd ging om de mensheid, niet om de individuele mens – en precies dat maakt het zo ontmenselijkend.”

Raadselvader. Kind in de Koude Oorlog
De Bezige Bij; 254 blz. € 19,99