Al lange tijd worstel ik met het feit dat er in de bijbel blijvende successsen zijn na Gods ingrijpen en tijdelijke successen. Aan de ene kant zie ik het verhaal van Gideon, Simsom en Saul en aan de andere kant van Mozes, Jozua en David.

Gideon – Simsom – Saul

Gideon – De terughoudende held (Rechters 6–8)
Gideon verschijnt in de Bijbel als iemand die je nauwelijks als leider zou herkennen. Hij is de jongste uit een onbeduidende familie, bezig zich schuil te houden voor de Midjanieten wanneer hij wordt aangesproken door een engel. Hij voelt zich klein, onzeker en ongeschikt. Zijn eerste reactie is niet bravoure, maar twijfel: Waarom ik? Waarom nu? Waar is God dan?

Toch heeft Gideon één opvallende kwaliteit: een diep gevoel voor verantwoordelijkheid, hoe aarzelend ook. Wanneer hij eenmaal begrijpt dat hij geroepen wordt, zoekt hij bevestiging — zorgvuldig, soms zelfs angstig — maar met een oprechte intentie om te gehoorzamen. Zijn dapperheid is voorzichtig en voorbereid, nooit impulsief.

Op het slagveld blijkt Gideon briljant strategisch. Met maar 300 man, gewapend met fakkels, kruiken en trompetten, ontregelt hij een groot leger. Hij is creatief, luisterend, gehoorzaam, en steeds op zoek naar de juiste koers.

Gideon is geen koningstype. Hij weigert het aanbod van het volk om over hen te heersen. Zijn aard is eerder bescheiden en dienstbaar dan ambitieus. Hij leidt omdat het moet, niet omdat hij wil.

Simson – De ongepolijste krachtpatser (Rechters 13–16)
Simson is vanaf zijn geboorte een uitzondering. Zijn bijzondere roeping wordt al vóór zijn geboorte aangekondigd. Hij krijgt een unieke fysieke kracht die hem tot een bijna mythische figuur maakt. Hij is precies het soort leider dat opvalt: impulsief, ontembaar, onafhankelijk.

Hij bevrijdt Israël niet door strategie of diplomatie, maar door brute kracht. Hij verslaat Filistijnen met de kaak van een ezel, rukt stadsdeuren uit hun scharnieren en brengt enorme schade toe aan de vijand, vaak in zijn eentje. Zijn verhalen hebben iets van een heldenepos, bijna superheldachtig.

Maar Simson is niet alleen maar kracht; hij is ook mens. Hij heeft een complex liefdesleven, een zwak voor schoonheid, een eigenzinnig karakter, en een drive die hem vaak onvoorspelbaar maakt. Hij handelt snel, fel en direct, gedreven door emoties — boosheid, begeerte, wraak.

Simson is geen organisator, geen leider van een volk, geen visionair. Hij is een eenling, een wreker. Zijn kracht is spectaculair, zijn optreden indrukwekkend, maar zijn leiderschapsspoor is smal: een reeks individuele daden, geen collectieve beweging.

Saul – De mooie, tragische koning (1 Samuël 9–31)
Saul wordt geïntroduceerd als een man die letterlijk een hoofd boven iedereen uitsteekt. Hij is fysiek imposant, aantrekkelijk, en komt uit een gerespecteerde familie. Er is iets vanzelfsprekends aan zijn leiderschap: mensen kijken naar hem op, en hij wordt door Samuel tot koning gezalfd als antwoord op het verlangen van het volk.

Saul begint sterk. Hij bevrijdt Jabes in Gilead met militaire doortastendheid en wordt unaniem bevestigd als koning. Zijn leiderschap is energiek en daadkrachtig. Hij kan mensen mobiliseren, is gevoelig voor dreigingen en reageert snel. Hij wil het volk beschermen; hij ziet het als zijn opdracht om Israël te verdedigen.

Maar achter dat krachtige uiterlijk is Saul een man met een innerlijke worsteling. Hij is gevoelig voor de mening van het volk, angstig om gezag te verliezen, en hij heeft moeite te wachten of vertrouwen op God wanneer omstandigheden hem onder druk zetten. Zijn leiderschap kent hoge pieken maar ook diepe dalen, en het verhaal van Saul is vooral een tragedie: grote potentie die langzaam erodeert onder de druk van onzekerheid en jaloezie.

Jozef – Mozes – Jozua

Jozef – De man die kracht en karakter langzaam in elkaar laat groeien
Het verhaal van Jozef begint met een jonge, talentvolle tiener die zijn dromen te snel deelt en daardoor rivaliteit oproept. Hij is begaafd, maar niet wijs. Charmant, maar niet tactisch. Hij wordt verhandeld, verraden, verkocht, vergeten — en in elk van die fasen ontdekt hij nieuwe lagen van zijn karakter.

Jozef is opmerkelijk in zijn veerkracht. In het huis van Potifar stijgt hij op door betrouwbaarheid. In de gevangenis ontpopt hij zich als organisator, vertrouwenspersoon en dromenuitlegger. Overal waar hij is, groeit hij — niet alleen in verantwoordelijkheden, maar in innerlijke rijpheid. Zijn talenten zijn aanwezig vanaf het begin, maar zijn karakter vormt zich onderweg.

Wanneer hij uiteindelijk onderkoning van Egypte wordt, is hij niet meer de jongen die pronkte met zijn mantel. Hij is een man die lijden heeft gezien, verlies heeft gedragen en wijsheid heeft geleerd. Hij gebruikt zijn positie niet om te wreken, maar om te bewaren. Hij beschermt een natie in hongersnood, en later ook zijn eigen familie. Zijn leiderschap is visionair én relationeel, strategisch én vergevend.

Jozef is de belichaming van een typisch bijbels traject: de gave wordt gegeven, maar het karakter wordt gevormd door omstandigheden. Zijn kracht is niet spectaculair, maar systemisch. Als organisator, strateeg en verzoener belichaamt hij een unieke vorm van leiderschap waarin talent en karakter langzaam in elkaar overvloeien.

Mozes – De leider die in de woestijn gevormd wordt (Genesis 37–50)
Mozes is geen geboren leider; hij is gevormd. Zijn verhaal begint niet met een heldendaad, maar met een vlucht. Hij verlaat Egypte als verdachte, niet als bevrijder. Veertig jaar lang leeft hij als herder in Midjan, ver van macht, invloed en eigen volk. Het is een tijd waarin hij leert luisteren, wachten, observeren — een stille leerschool die nergens spectaculair is, maar alles vormend.

Wanneer God hem roept uit het brandende braambos, reageert Mozes niet met ambitie maar met twijfel. “Wie ben ik dat ik naar Farao zou gaan?” Mozes noemt bezwaren, voelt zich te klein, te ongeschikt, te slecht in spreken. Hij toont kwetsbaarheid in plaats van bravoure. Maar precies in die kwetsbaarheid ontstaat iets unieks: een leiderschap dat gebouwd is op afhankelijkheid, niet op zelfvertrouwen.

Mozes groeit met elke confrontatie. Hij staat tegenover Farao, leidt een ontsnappingsoperatie waarvoor geen draaiboek bestaat, doorkruist de zee, beheert een volk met honger, dorst en angst. Hij is sterk, maar nooit onkwetsbaar. Hij valt, staat op, bidt, pleit, onderwijst. Hij is de man die de Thora ontvangt, die de tabernakel bouwt, die rituelen instelt en het volk een morele en spirituele structuur geeft die nog millennia later bestaat.

Wat Mozes onderscheidt is niet zijn kracht, maar zijn vorming. Hij wordt niet groot door macht, maar door toewijding. Hij draagt een volk omdat hij zelf gedragen wordt door een roeping die diep in zijn karakter is ingedaald.

Jozua – De opvolger die leert door nabijheid (Jozua 1–24)
Jozua verschijnt in het verhaal als dienaar van Mozes. Hij is geen onafhankelijk fenomeen, geen charismatische komeet. Hij ontwikkelt zich in de schaduw van een groter figuur, en dat is precies wat hem vormt. Hij leert door nabijheid: door observatie, door discipline, door trouw.

Wanneer Mozes de berg op gaat om de wet te ontvangen, blijft Jozua halverwege wachten — dagenlang, in stilte. Het is een detail dat zijn karakter blootlegt: geduld, gehoorzaamheid, aanwezigheid. Jozua is de man die het leger leidt in de strijd tegen Amalek, maar hij is tegelijk degene die nooit afstand neemt van de tent van ontmoeting wanneer Mozes daar God ontmoet. Hij is zowel militair als mystiek ingesteld, zowel daadkrachtig als ontvankelijk.

Als opvolger van Mozes krijgt Jozua een taak die zowel praktisch als spiritueel is: het land innemen én het volk structureren. Hij verdeelt steden, gebieden, grenzen. Hij bevestigt rituelen en plechtigheden. Hij herinnert het volk aan hun identiteit. Hij is niet flamboyant, niet overweldigend, geen visionair profeet als Mozes — maar juist daardoor is hij stabiel. Zijn leiderschap is evenwichtig, kalm, betrouwbaar.

Waar Mozes het volk bevrijdt, vestigt Jozua het volk. Waar Mozes de Thora ontvangt, zorgt Jozua dat die wordt geleefd. Zijn kracht is zijn continuïteit — hij bouwt verder op wat een ander heeft gezaaid.

Leiders zonder voorbereidingstijd — kracht zonder grond

Deze leiders worden “ingeplugd” in het moment van crisis, zonder dat er een proces van karaktervorming aan voorafgaat. Hun roeping is echt, hun kwaliteiten zijn zichtbaar, maar hun binnenkant is niet gevormd om de last van leiderschap te dragen.

Gideon – De opgetilde leider
Gideon wordt uit zijn dagelijkse leven geroepen en al bijna meteen in een militaire crisis geplaatst.
Hij krijgt succes, maar geen tijd om te groeien.
Zijn moed is echt, maar blijft situationeel. Zodra de externe druk verdwijnt, keert het volk terug naar afgoderij — en Gideon zelf bouwt geen structuur of opvolging.
Resultaat: indrukwekkende daden, maar geen blijvende verandering.

Saul – De overhaaste koning
Saul wordt door Samuel gezalfd nog voordat hij weet wat het betekent om leiderschap te dragen.
Er is geen mentor die hem langdurig begeleidt, geen leerschool, geen karaktervorming.
Zijn onzekerheden worden blootgelegd door zijn positie: hij wordt jaloers, angstig, afhankelijk van goedkeuring.
Resultaat: een sterke start, maar een tragisch einde.

Simson – De ongeoefende krachtpatser
Simson wordt geboren met een uitzonderlijke gave, maar krijgt geen traject om daarmee te leren omgaan.
Hij krijgt kracht zonder training, invloed zonder discipline, roeping zonder vorming.
Zijn kracht wordt zijn val omdat zijn karakter niet heeft geleerd haar te dragen.
Resultaat: spectaculaire momenten, maar geen opbouw voor het volk.

Leiders mét voorbereidingstijd — kracht die geworteld raakt

Deze leiders ondergaan lange perioden van wachten, oefenen, falen, verantwoordelijkheid dragen op kleine schaal.
In de joodse traditie heet dat ḥanikhah: innerlijke vorming vóórdat iemand wordt aangesteld.
Hun kracht groeit niet sneller dan hun karakter — en dat maakt hun leiderschap duurzaam.

Jozef – Getraind in vernedering, verantwoordelijkheid en geduld
Jozef begint met talent, maar krijgt eerst crisis:
verraad, slavernij, gevangenschap.
In die processen leert hij leiderschap op de schaal van een huishouden, dan een gevangenis — pas daarna een natie.

Hij verwerft empathie, wijsheid, strategie en vergeving — vaardigheden die tijd nodig hebben.
Resultaat: hij redt Egypte én zijn familie, en wordt de architect van een langetermijnbeleid.

Mozes – Gevormd in drie fasen
Mozes heeft misschien de langste voorbereidingstijd van alle bijbelse leiders:
* Het hof van Egypte – politieke en administratieve scholing.
* De woestijn – nederigheid, geduld, verantwoordelijkheid als herder.
* De roeping bij het braambos – spirituele vorming en leren luisteren.
Mozes wordt niet in één klap een leider; hij groeit in stappen en leert zijn tekortkomingen kennen.
Resultaat: hij bevrijdt een volk én geeft het een blijvende structuur: wetten, rituelen, identiteit.

Jozua – De gedisciplineerde opvolger
Jozua is de man die veertig jaar lang “naast” Mozes leert.
Hij is aanwezig bij veldslagen, bij de tabernakel, bij het wachten op God.
Hij wordt niet gevormd door crisis, maar door nabijheid en discipline.

Wanneer hij uiteindelijk leider wordt, is hij stabiel, geworteld, rustig, verantwoordelijk.
Resultaat: hij bouwt voort op Mozes, verdeelt het land en zorgt dat Israël geworteld raakt in identiteit én praktijk.

Het patroon in één zin
Gideon, Saul en Simson krijgen kracht vóórdat hun karakter rijp is.
Jozef, Mozes en Jozua krijgen karakter vóórdat hun kracht verschijnt.

Dat is het verschil tussen leiderschap dat uitdoofd en leiderschap dat wortelt.

Het grote raadsel van charisma

In bijna elke generatie duiken er figuren op die een bijna magnetische uitstraling lijken te hebben. Ze verschijnen plotseling, grijpen het moment, veroveren harten, veranderen kortstondig het speelveld. Ze spreken, handelen, of beslissen op een manier die mensen doet denken: dít is leiderschap.

En even vaak vallen ze—soms geruisloos, soms met donderend geraas.
De charismatische CEO die in een paar jaar tijd een bedrijf bouwt én verwoest.
De politieke vernieuwer die in vuur en vlam staat en daarna in zijn eigen as eindigt.
De religieuze of maatschappelijke leider die gedreven begint en ontspoort zodra het gewicht van zijn eigen invloed hem onderuit trekt.

We kennen die verhalen.
We kennen zelfs de emoties erbij: verwondering, teleurstelling, cynisme.
En toch blijven we gevoelig voor charisma, voor uitzonderlijke kracht, voor het fenomeen van de “sterke man” of “inspirerende vrouw” die een wereld wankel lijkt te kunnen omduwen.

Maar waarom gaat het zo vaak mis?
Waarom weten we intuïtief dat kracht niet hetzelfde is als de wijsheid om die kracht goed te dragen—en vallen we toch steeds voor leiders die vooral kracht uitstralen?

De verwarring van onze cultuur
Onze tijd vereert snelheid, zichtbaarheid en daadkracht.
We belonen het vermogen om een zaal te elektrificeren, een crisis te domineren, een visie in vijf zinnen te vangen.
We verwarren effect met diepgang, impact met integriteit, charisma met karakter.

En in die verwarring schuilt een oud patroon.

De verrassende invalshoek: dit is geen nieuw probleem
Lang voordat managementliteratuur bestond, voordat psychologen leiderschapsprofielen tekenden, of politicologen charisma analyseerden, speelde dit spanningsveld zich al af in een van de oudste teksten die we hebben.

In de Bijbel, en specifiek in het boek Rechters, wemelt het van sterke leiders die spectaculair komen en spectaculair vallen.
Gideon, Simson, Saul—ze zijn begenadigd, explosief, indrukwekkend.
Ze winnen veldslagen, inspireren een volk, of redden een generatie.

Maar ze dragen hun kracht niet van binnenuit.
Hun macht is reëel, maar hun innerlijke wereld is dun.
Hun daden zijn groot, maar hun karakter is niet gevormd.

En dan zakt het in.
Elke keer weer.
De overwinning is briljant; de nalatenschap is leeg.

Wat zegt dat over onze verwachtingen van leiders?
Misschien is dit het meest confronterende inzicht:

De crisis van leiderschap in onze tijd is niet nieuw.
Het is een oud menselijk patroon dat zich telkens herhaalt waar kracht eerder wordt gegeven dan dat karakter wordt gevormd.

De Bijbelschrijvers lijken te vragen:
Waarom verwachten wij zoveel van mensen die nooit de tijd hebben gehad om innerlijk te groeien?
Waarom projecteren we duurzaamheid op figuren die alleen momentkracht bezitten?
En waarom denken we dat charisma genoeg is?

De spiegel die het boek Rechters ons voorhoudt, is verrassend modern.
Het laat zien dat leiderschap zonder innerlijke integratie wel kan schitteren, maar niet kan standhouden.
Het kan bevrijden, maar niet bouwen.
Het kan overweldigen, maar niet verankeren.

En dit brengt ons bij het centrale inzicht van de joods-christelijke traditie:
Kracht is geen karakter.

Het joods-christelijke kader: kracht is geen karakter

In zowel het jodendom als het christendom wordt een scherp onderscheid gemaakt tussen kracht en karakter — twee woorden die in het dagelijks taalgebruik vaak door elkaar lopen, maar in de traditie fundamenteel verschillend zijn.

Kracht = wat iemand krijgt:
* aangeboren talent
* charisma
* roeping
* momentum
* inspiratie
* geestelijke of psychologische energie

Kracht kan plotseling verschijnen. Het kan spectaculair floreren. Het kan explosief, prachtig of angstaanjagend zijn.

Karakter = wat iemand vormt:
* innerlijke stabiliteit
* wijsheid
* emotionele volwassenheid
* discipline
* ritueel en gewoontes
* morele zelfbeheersing

Karakter groeit langzaam. Het heeft tijd nodig. Het is nooit spectaculair—maar het is datgene waarop leiderschap rust wanneer de adrenaline wegvalt.

Die twee dimensies worden in het joodse en christelijke denken steeds opnieuw uit elkaar gehouden. En juist die scheiding verklaart waarom sommige leiders opbranden, terwijl anderen geworteld raken.

Joodse bronnen: kracht is tijdelijk, karakter is blijvend
* Midrasj: “De Geest rustte op hen voor daden, niet voor deugd.”
Deze klassieke rabbijnse uitspraak vat het probleem van de Rechters scherp samen.
De “Geest van de HEER” die op Gideon of Simson rustte, was niet bedoeld om hun karakter te polijsten, maar om hen tijdelijk toe te rusten voor een specifieke taak.

Het was momentkracht, geen innerlijke vorming.

De Midrasj waarschuwt daarmee:
Verwar de gave van het moment niet met de wijsheid van een leven.

* Maimonides: tijdelijke inspiratie versus permanente wijsheid
Maimonides (12e eeuw) maakt onderscheid tussen twee soorten geestelijke ervaring:
– ruach ha-kodesh – tijdelijke inspiratie of ingeving
– chochma – duurzame wijsheid, verworven door oefening, studie, en morele vorming

Inspiratie kan iemand in beweging zetten, zegt hij, maar alleen wijsheid kan iemand dragen.
De ene is als een windvlaag; de andere als een stevige boom.

In de context van leiderschap betekent dat:
Niet elke geïnspireerde leider is een gevormde leider.

* Pirkei Avot: ontvangen – integreren – doorgeven
Pirkei Avot, het klassieke joodse traktaat over ethiek, beschrijft leiderschap als een driestappenproces:
– Ontvangen – traditie, wijsheid, roeping.
– Integreren – de interne oefening waardoor ontvangen waarheid eigen wordt.
– Doorgeven – duurzame invloed op anderen.

Een leider die wel ontvangt maar niet integreert, blijft oppervlakkig.
Een leider die wel handelt maar niet doorgeeft, blijft tijdelijk.
Pirkei Avot maakt duidelijk: invloed die niet door integratie gaat, verdampt.
Precies dat is zichtbaar bij Gideon, Saul en Simson.

Christelijke bronnen: charisma ≠ karakter
* Paulus: gaven zijn geen vruchten
Paulus maakt in zijn brieven een essentieel onderscheid:
– Gaven (charismata) zijn uitingen van de Geest die iemand kracht, talent of inspiratie geven.
Gaven zijn spectaculair.
Gaven trekken aandacht.
– Vruchten (karpos) zijn eigenschappen die ontstaan door innerlijke transformatie: liefde, geduld, zachtmoedigheid, zelfbeheersing.
Vruchten zijn stil.
Vruchten houden mensen staande.

Dit onderscheid is niet moralistisch maar ontmaskerend:
Je kunt begaafd zijn zonder wijs te zijn.
Je kunt charismatisch zijn zonder stabiel te zijn.
Je kunt geroepen zijn zonder gevormd te zijn.

Charismatisch versus gevormd leiderschap
In de vroege christelijke traditie wordt het onderscheid verder uitgewerkt:
– charismatisch leiderschap is krachtig, visionair, inspirerend — maar kwetsbaar.
Charisme beweegt mensen.
Charisma begint snel.
– gevormd leiderschap is traag, verdiept, gedisciplineerd — en duurzaam.
Vorming verandert mensen.
Karakter blijft staan.

In het licht van deze bronnen is helder waarom de Rechters schitterden en instortten: hun kracht was groot, maar niet gegrond in karakter. Hun roeping was echt, maar hun innerlijke wereld was ongevormd.