Leven vanuit Jezelf

De Weg van Redder naar Authentieke Dialoog

In onze dagelijkse gesprekken hebben we vaak de neiging om niet écht vanuit onszelf te spreken. In plaats daarvan zeggen we wat we denken dat de ander wil horen, wat de situatie vraagt, of wat “gepast” is. Daarmee verlaten we ons eigen centrum en stappen we – vaak onbewust – in een oude, diepgewortelde dynamiek: de dramadriehoek.

Maar wat als we stoppen met redden, aanklagen of onszelf als slachtoffer zien? Wat als we leren om verantwoordelijkheid te nemen voor onze gevoelens, grenzen en behoeften – en dat ook durven uitspreken? Dan betreden we een andere ruimte: die van de winnaardriehoek, waar de kracht van authentieke communicatie tot leven komt.

De Dramadriehoek: Een Bekende Valkuil
De dramadriehoek, ontwikkeld door Stephen Karpman in 1968, bestaat uit drie rollen:
* Redder: “Laat mij je helpen, ik weet wat goed voor je is.”
* Aanklager: “Jij doet het fout.”
* Slachtoffer: “Ik kan het niet, ik heb hulp nodig.”

Deze rollen wisselen voortdurend in een interactie en creëren een destructieve dynamiek waarin niemand echt verantwoordelijkheid neemt voor zichzelf.
Een voorbeeld:

Jan merkt dat zijn collega Emma gestrest is. Hij neemt steeds taken van haar over zonder het met haar te bespreken. Na een tijdje voelt hij zich moe en ondergewaardeerd. Hij moppert tegen anderen dat Emma nooit iets oppakt. Uiteindelijk voelt hij zich slachtoffer van haar ‘laksheid’.

In deze situatie begon Jan als redder, werd daarna aanklager en eindigde als slachtoffer. Hij sprak nergens werkelijk vanuit zichzelf: hij zei niet dat hij zich zorgen maakte, dat hij zijn grenzen voelde naderen, of dat hij behoefte had aan samenwerking.

De Weg naar de Winnaardriehoek
De winnaardriehoek – een term van Acey Choy, MSW, Ph.D. in de jaren 90 – biedt een alternatief waarin je uit de reactieve patronen stapt en verantwoordelijkheid neemt voor je eigen binnenwereld. De drie rollen worden dan:

* AUTONOMIE (in plaats van redder): Ik help als ik dat kan en als ik word gevraagd, zonder mezelf te verliezen.
* Kwetsbaar en verantwoordelijk (in plaats van slachtoffer): Ik erken mijn gevoelens en behoeften, en spreek ze uit.
* Gezonde communicatie – Constructief confronterend middels dialoog (in plaats van aanklager): Ik geef eerlijk en respectvol aan wat voor mij niet werkt.

Hier gaat het om spreken vanuit je Zelf: eerlijk, helder, met respect voor jezelf én de ander.
Voorbeeld – Zelfde situatie, andere insteek:
Jan merkt dat Emma gestrest is. Hij voelt de impuls om werk van haar over te nemen, maar checkt eerst bij zichzelf: ‘Wat voel ik? Wat wil ik?’ Hij besluit het gesprek aan te gaan: “Emma, ik zie dat het veel voor je is. Ik merk dat ik geneigd ben om je werk over te nemen, maar ik voel ook dat ik zelf al overvol zit. Hoe zou jij willen omgaan met deze drukte?”

Jan spreekt nu vanuit zijn eigen ervaring. Hij benoemt zijn waarneming, gevoel, impuls en grens. Door dat te delen, nodigt hij Emma uit om ook haar deel te brengen. Zo ontstaat er een volwassen, gelijkwaardige dialoog.

Waarom is leven vanuit Jezelf zo Belangrijk?

Spreken vanuit Jezelf is essentieel omdat het de basis vormt voor echte verbinding, zowel met anderen als met jezelf. Wanneer je jezelf uitdrukt vanuit je innerlijke waarheid – met bewustzijn van je gevoelens, grenzen en behoeften – ontstaat er helderheid in de communicatie. Je voorkomt misverstanden, onuitgesproken frustraties en onbewuste spelletjes. Bovendien geef je de ander de ruimte om ook vanuit zijn of haar eigenheid te reageren. Zo bouw je aan relaties die gebaseerd zijn op wederzijds respect, volwassenheid en authenticiteit. In werksituaties voorkomt het onduidelijke verwachtingen en overbelasting; in persoonlijke relaties creëert het nabijheid en vertrouwen.

Voorbeeld – werk:
Sanne werkt als projectleider en merkt dat een collega steeds werk te laat aanlevert. In plaats van er iets van te zeggen, compenseert ze het steeds zelf. Ze wordt vermoeid en raakt geïrriteerd, maar blijft glimlachen. Totdat ze op een dag explodeert tijdens een teamoverleg. Had ze eerder vanuit zichzelf gesproken, dan had ze kunnen zeggen: “Ik merk dat ik het lastig vind als ik niet weet of jouw deel op tijd komt. Het maakt me gespannen en ik voel de neiging om het dan zelf te doen, maar dat wil ik niet blijven doen. Kunnen we een andere afspraak maken?” Zo creëert ze ruimte voor dialoog, zonder te verwijten of te redden.

Juist dit soort open, eerlijke communicatie is nodig in werkrelaties om helderheid, samenwerking en wederzijds vertrouwen te versterken. Spreken vanuit Jezelf is dus niet alleen een persoonlijke vaardigheid, maar een collectieve kracht die organisaties gezonder en effectiever maakt.

Relatie – van verwijt naar verbinding
Dramadriehoek:
Lisa voelt zich steeds buitengesloten als haar partner ‘s avonds veel met zijn telefoon bezig is. In plaats van dit te benoemen, trekt ze zich terug. Als hij dan vraagt wat er is, snauwt ze: “Laat maar, jij bent toch alleen maar met je telefoon bezig.” Ze voelt zich slachtoffer, hij reageert verdedigend en de afstand groeit.

Winnaardriehoek – spreken vanuit Jezelf:
Lisa checkt eerst bij zichzelf: “Wat voel ik? Wat heb ik nodig?” Dan zegt ze: “Als jij zo in je telefoon zit, voel ik me snel alleen. Ik merk dat ik behoefte heb aan echt contact. Zullen we samen even iets doen zonder schermen?”

Door te spreken vanuit haar gevoel en behoefte, zonder de ander te beschuldigen, ontstaat er ruimte voor verbinding. Ze vraagt iets, zonder te eisen of te verwijten.

Opvoeding – van redder naar leider
Dramadriehoek:
Een ouder ziet dat zijn kind worstelt met huiswerk en zegt meteen: “Kom, ik maak het wel even met je, dan is het sneller klaar.” Het kind leert zo dat het niet zelf iets hoeft te proberen, en de ouder raakt op termijn gefrustreerd dat het kind ‘niets zelf kan’. De ouder schiet in de redderrol en belandt vervolgens als aanklager of slachtoffer.

Winnaardriehoek – spreken vanuit Jezelf:
De ouder merkt de neiging om te helpen, maar voelt ook: “Ik wil dat mijn kind leert om zelf verantwoordelijkheid te nemen.” Dan zegt hij: “Ik zie dat je het lastig vindt. Ik ben er als je hulp nodig hebt, maar ik wil dat je eerst zelf probeert het op te lossen. Als het dan nog niet lukt, kijken we er samen naar.”

Hier neemt de ouder leiderschap zonder over te nemen. Hij blijft in contact met zichzelf én zijn kind, en moedigt zelfstandigheid aan.

Vriendschap – van loyaliteit naar autonomie
Dramadriehoek:
Anna heeft een vriendin die regelmatig belt om te klagen over haar leven. Anna luistert steeds, geeft adviezen en probeert te helpen. Maar daarna voelt ze zich leeg en uitgeput. Ze zegt niets, want “ze heeft het al zo moeilijk”. Uiteindelijk neemt ze afstand zonder uitleg, en de vriendschap verwatert in stilte.

Winnaardriehoek – spreken vanuit Jezelf:
Anna wordt zich bewust van haar patroon. De volgende keer zegt ze: “Ik merk dat ik het lastig vind om alleen te luisteren als je zo veel aan het klagen bent. Ik wil er voor je zijn, maar ik merk dat ik uitgeput raak als het steeds die kant op gaat. Kunnen we ook samen kijken wat jou helpt, zodat het niet alleen zwaar is?”

Hier spreekt Anna haar gevoel en grens uit, zonder de ander af te wijzen. Ze kiest voor verbinding mét zelfzorg.