Overzicht Overexcitabilities van Dabrowski

De Poolse psychiater en ontwikkelingspsycholoog Kazimierz Dabrowski ontwikkelde de Theory of Positive Disintegration, een model dat menselijke groei beschrijft als een proces van innerlijke conflicten, bewustwording en persoonlijke heropbouw. Een belangrijk onderdeel van deze theorie zijn de vijf overexcitabilities (gevoeligheidsgebieden): psychomotorisch, zintuiglijk, intellectueel, verbeeldend en emotioneel. Deze verhoogde prikkelbaarheid wordt vaak gezien bij begaafde of intensieve personen en wordt soms onterecht bestempeld als “te veel” of “overdreven”.

Dabrowski draait dat beeld om: volgens hem vormen deze intensiteiten juist de motor achter creativiteit, empathie en persoonlijke groei. Overexcitabilities vergroten het vermogen om diep te denken, intens te voelen en scherp waar te nemen. Ze brengen uitdagingen met zich mee, maar ook uitzonderlijke mogelijkheden. Door deze gevoeligheden te begrijpen en te waarderen, ontstaat er ruimte om ze niet als last, maar als krachtbron te zien in de ontwikkeling van een rijk, authentiek en betekenisvol leven.

Nog op een andere manier weergegeven:

Nog een andere weergave in de vorm van casussen:
Sensuele hypergevoeligheid – Noor (28), grafisch vormgever
Noor ervaart de wereld in hoge resolutie.
Een wandeling door de natuur kan haar volledig vervullen: de geur van dennenbomen, het licht tussen de bladeren, het ritselen van de wind — het raakt haar diep. Maar diezelfde gevoeligheid kan ook overweldigend zijn. In de metro draagt ze altijd ruisonderdrukkende oordoppen omdat harde geluiden haar fysiek pijn doen. Een kledinglabel kan haar hele concentratie verstoren, en sterke parfums maken haar misselijk. Noor zoekt bewust schoonheid op, maar heeft ook dagelijkse rituelen nodig om sensorische rust te bewaren.

Psychomotorische hypergevoeligheid – Liam (10), basisschoolleerling
Liam zit letterlijk nooit stil.
Hij stuitert de klas door met ideeën, vragen en verhalen die allemaal nu meteen verteld moeten worden. Hij praat snel, loopt warm voor uitdagingen en begint constant nieuwe projecten — soms voordat hij de vorige heeft afgemaakt. Als hij enthousiast is, gaat zijn hele lichaam mee: voeten tikken, handen wiebelen, schouders bewegen. Zijn leerkracht dacht eerst aan ADHD, maar Liam kan zich urenlang verdiepen in iets dat hem boeit; hij heeft gewoon meer motorische en mentale energie dan de meeste kinderen.

Fantasierijke hypergevoeligheid – Sofia (15), dagdromer en schrijver in wording
Sofia leeft in twee werelden: de echte en de wereld in haar hoofd.
Tijdens een saaie les glijdt ze moeiteloos weg in verhalen die zich als films voor haar afspelen. Ze verzint personages, werelden, dialogen – alsof ze naast haar bestaan. Haar schriftjes staan vol tekeningen, gedichten en plotideeën. Soms gebruikt ze haar fantasie als bescherming: wanneer ze zich eenzaam voelt, creëert ze een plek in gedachten waar ze zich veilig voelt. Ze is creatief, origineel, gevoelig en een meester in visueel denken.

Intellectuele hypergevoeligheid – Victor (34), onderzoeker
Victor wil dingen begrijpen tot op het bot.
Hij leest wetenschappelijke artikelen zoals andere mensen nieuwsberichten. Hij denkt na over ethiek, maatschappelijke kwesties en het “waarom” achter menselijk gedrag. Als hij een probleem ziet, voelt hij een bijna fysieke drang om het op te lossen. In vergaderingen is hij degene die altijd dieper graaft, kritische vragen stelt en concepten met elkaar verbindt. Collega’s vinden hem briljant, maar soms ook intens of ongeduldig—vooral als anderen niet zo snel schakelen als hij.

Emotionele hypergevoeligheid – Lianne (22), student social work
Lianne voelt emoties niet alleen in haar hart, maar met haar hele lichaam.
Ze ervaart vreugde, verdriet, teleurstelling en verbinding op een extreem diepe manier. Wanneer iemand anders pijn heeft, voelt ze dat bijna lijfelijk. Ze is altijd degene die anderen opmerkt als ze zich niet goed voelen. Conflicten raken haar diep en kunnen haar dagen bezighouden. Ze reflecteert veel op zichzelf en op haar relaties en probeert altijd op een betekenisvolle manier in de wereld te staan. Soms leidt haar gevoeligheid tot buikpijn of blozen, maar haar empathie maakt haar een uitzonderlijk betrokken mens.