Tussen Beweging en Stilte

Over hoogbegaafdheid, overexcitabilities en de spirituele dynamiek tussen ritueel en contemplatie
In de zoektocht naar een authentiek spiritueel leven stuiten veel hoogbegaafde mensen op een paradoxale spanning: het verlangen naar verstilling én de behoefte aan expressie, ritme of beweging. Waar de ene kant van hun wezen verlangt naar contemplatieve stilte, roept de andere om fysieke participatie, creativiteit of devotionele handeling. Deze innerlijke spanning wordt zichtbaar — en soms pijnlijk voelbaar — in spirituele praktijken zoals meditatie of liturgie, waarin lichaam en geest beide betrokken zijn.

Dit artikel onderzoekt de diepere grond van deze ervaring, aan de hand van het begrip overexcitabilities (Dabrowski), en plaatst dit binnen een breder kader van spiritualiteit, mystiek en belichaamde psychologie.

Overexcitabilities: een intens innerlijk leven

De Poolse psycholoog Kazimierz Dabrowski introduceerde in zijn Theory of Positive Disintegration het begrip overexcitabilities (OEs) als fundamenteel kenmerk van psychologische ontwikkeling bij hoogbegaafden. Hij onderscheidde vijf typen verhoogde gevoeligheid, die het innerlijk leven van deze mensen sterk kleuren:

Type OE	Omschrijving	Spirituele neiging
Psychomotorisch	Intense energie, bewegingsdrang, snel tempo	Expressie, dans, actieve rituelen
Sensueel	Verhoogde gevoeligheid voor zintuiglijke prikkels	Esthetiek, sacramenteel bewustzijn
Intellectueel	Honger naar begrip, analyse, abstract denken	Theologische diepgang, apofatisch denken
Imaginatief	Rijke verbeelding, dromen, symbolisch denken	Mystiek, poëzie, visionair gebed
Emotioneel	Diepe gevoelens, empathie, relationele intensiteit	Overgave, compassie, godsverlangen

Deze intensiteiten vormen een bron van spirituele diepgang, maar leiden ook tot innerlijke spanningsvelden, zeker waar het lichaam betrokken wordt bij gebed of meditatie. Laten we de implicaties daarvan nader bekijken.

Het lichaam als spirituele plaats

In spirituele tradities wordt het lichaam vaak ofwel gezien als drager van mysterie, of als belemmering voor innerlijk gebed. In de westerse mystiek is er een spanning zichtbaar tussen deze twee benaderingen:
=> De apofatische mystiek (Denis de Areopagiet, Meister Eckhart) zoekt de leegte, de stilte, het voorbijgaan aan vormen – inclusief het lichamelijke.
=> De kataphatische mystiek (Franciscus, Hildegard, de oosterse kerken) benadrukt juist het lichaam als icoon, als sacrament van het onzichtbare.

Voor hoogbegaafde mensen met overexcitabilities kan het lichaam tegelijk een kanaal van ervaring én een bron van overprikkeling zijn. Het is zowel poort als hindernis.

Meditatie: de kracht van verstilling

Voor velen met intellectuele, emotionele of sensuele OEs is meditatie — met haar focus op adem, rust, leegte — een oase. In de diepe stilte kunnen overprikkelde zenuwstelsels tot rust komen. De stabiliteit van een vaste houding verlaagt de noodzaak tot motorische of zintuiglijke aanpassing, waardoor de geest dieper kan zinken in aandacht of contemplatie.

Neurofysiologisch gezien verlaagt meditatie de activiteit in het default mode network (gedachten, herinneringen) en activeert het het parasympathisch zenuwstelsel — wat zorgt voor herstel, rust, integratie.

Maar zodra men moet bewegen – bijvoorbeeld in een liturgische context – wordt het motorisch systeem geactiveerd en moet aandacht opnieuw verdeeld worden. Voor iemand met diepe innerlijke concentratie kan dat aanvoelen als een verstoring: je moet letterlijk ‘terug’ naar je lichaam.

Ritueel: de kracht van beweging en vorm

Toch heeft ritueel ook zijn eigen spirituele logica. Rituelen zijn lichamelijk georiënteerde herhalingen die betekenis dragen, zelfs voorbij het talige. Voor mensen met psychomotorische of imaginatieve OEs kan dit juist een diepere vorm van gebed zijn:
– Een knieling bij de consecratie wordt een daad van overgave.
– Het kruisteken een belichaamde herinnering aan doop en identiteit.
– Het gezamenlijk zingen een ervaring van resonantie, letterlijk en geestelijk.

Rituele handelingen geven structuur aan een vaak overvolle innerlijke wereld. Ze belichamen het onzegbare en creëren gemeenschappelijkheid in de beleving. In deze zin is liturgie niet de tegenpool van meditatie, maar eerder een andere modaliteit van spiritualiteit: bewegende devotie.

De paradox van intensiteit: waarom beide nodig zijn

Hoogbegaafden leven vaak in een interne paradox: zij verlangen naar innerlijke stilte, maar bezitten een intensiteit die schreeuwt om expressie. Hun zenuwstelsel is krachtiger, hun verbeelding weidser, hun emoties dieper. Daardoor is zowel verstilling als beweging noodzakelijk — maar zelden gelijktijdig vanzelfsprekend.

“Mijn geest verlangt naar leegte,
mijn hart naar vorm.”
(Vrij naar Hadewijch)

Wie dit herkent, weet dat het gebed soms het liefst in de diepte zinkt – zonder handelingen, zonder woorden. Maar op andere momenten kan juist de herhaalde lichamelijke daad (knielen, staan, buigen) de geest helpen om in het hier en nu te blijven.

Deze tweespalt is niet iets om ‘op te lossen’, maar iets om te leren bewonen. De mystiek spreekt hier van het spanningsveld als woonplaats van de ziel.

Spirituele integratie: het lichaam als instrument van innerlijk leven

De vraag is dan niet: moet ik kiezen tussen beweging of stilte? Maar: hoe kan ik met mijn unieke gevoeligheid een vorm vinden waarin lichaam en geest samen bidden?

Mogelijke richtlijnen voor integratie:
* Ken je dominante OEs
Begrijp waar je intensiteit ligt: is het je lichaam dat beweegt? Je hart? Je hoofd? Dat geeft richting aan welke praktijken je voeden.
* Beoefen belichaamde verstilling
Zoek vormen waarin stilte ook lichamelijk voelbaar mag zijn: centering prayer, yoga, zazen, aandachtig zitten in een kerkbank.
* Rituelen vertragen en verdiepen
Herhaal rituele gebaren met volledige aandacht, zonder haast. Maak van elke beweging een meditatie. Denk aan de manier waarop monniken lopen in processie: zacht, traag, aandachtig.
* Creëer ruimte voor vrijheid
Als collectieve liturgie je belemmert, zoek een vorm waarin jij trouw kunt blijven aan je innerlijke beleving. Blijf bijvoorbeeld in stilte zitten, met toestemming, of kies een andere houding. Spirituele authenticiteit is belangrijker dan sociale correctheid.
* Erken het spanningsveld als vruchtbaar
Zie de paradox tussen beweging en stilte niet als obstakel, maar als teken van innerlijke rijkdom. Het is precies daar — in die spanning — dat mystiek geboren wordt.

KORTOM: Leven in de tussenruimte

Voor hoogbegaafden is spiritualiteit zelden lineair of rustig. Ze leven met intensiteit, met diepe verlangens, met complexiteit. Daarom is het niet verwonderlijk dat zowel liturgische beweging als meditatieve stilte hen raakt – maar ook beide kunnen botsen met hun innerlijke stroom.

De sleutel ligt niet in kiezen tussen de twee, maar in het leven in de tussenruimte: het spanningsveld waarin lichaam en geest, stilte en actie, vorm en leegte, samenkomen in het mysterie van gebed. Daar ontstaat de ware contemplatie: niet door af te zonderen, maar door te incarneren.

“God woont in de stilte — en in de beweging van het hart.”
(Moderne parafrase op Johannes van het Kruis)

LEES OOK: meditatie-en-liturgie-een-contradictie/